ચણાના પાક માટે મૌલિક જરૂરીયાતો:
- જમીનની પસંદગી: ચણાના પાક માટે મધ્યમ કૃષિ જમીન યોગ્ય છે. ચણાની ખેતી માટે લવણિય અથવા અતિ કઠિન જમીન ટાળવી.
- પીએમનો પીએચ સ્તર: 6.0 થી 7.5 પીએચ ધરાવતી જમીન ચણાના પાક માટે શ્રેષ્ઠ છે.
- પાણીની આવશ્યકતા: ચણાને પાણીની ઓછી જરૂર પડે છે. પર્યાપ્ત નિકાલ ધરાવતી જમીન હોવી જરૂરી છે.
2. ખાતરોનું મહત્ત્વ:
ચણાના પાકમાં ખાતર આપવા પાછળ બે મુખ્ય હેતુ છે:
- જમીન પોષક તત્ત્વોથી સમૃદ્ધ બનાવવા.
- પાકને શ્રેષ્ઠ વૃદ્ધિ માટે જરૂરી પોષણ પૂરું પાડવા.
ચણાનો પાક નાઇટ્રોજન નિર્ધારિત કારક છે. તેમ છતાં, યોગ્ય ખાતર વ્યવસ્થાપન દ્વારા ઉત્પાદન વધારી શકાય છે. ખાસ કરીને પોસ્ફોરસ અને પોટાશની જોગવાઈ પાક માટે આવશ્યક છે.
3. ખાતર વ્યવસ્થાપન:
નાઇટ્રોજન (N):
ચણાનો પાક વૃદ્ધિ માટે જમીનમાં મટ્ટર રાઇઝોબિયમ બેક્ટેરિયાનો ઉપયોગ કરે છે, જે વાયુમંડલમાંથી નાઇટ્રોજન લે છે. તેમ છતાં, શરૂઆતમાં નાઇટ્રોજનની જરૂરિયાત માટે 20-25 કિગ્રા પ્રતિ હેકટર નાઇટ્રોજન આપવું જરૂરી છે.
ફોસ્ફરસ (P):
પાકની મૂળીયાંના વિકાસ માટે ફોસ્ફરસ ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ છે. દાણા ભરાવવાની પ્રક્રિયા તેમજ ફૂલોની ઘસારો વધારવા માટે 50-60 કિગ્રા પ્રતિ હેકટર ફોસ્ફરસ આપવું જરૂરી છે.
પોટાશ (K):
પાકમાં રોગ પ્રતિકારક શક્તિ વધારવા અને દાણા ભરાવવાની પ્રક્રિયા માટે પોટાશ જરૂરી છે. પોટાશના સરેરાશ 20-25 કિગ્રા પ્રતિ હેકટર ખાતરનો ઉપયોગ કરવો.
ગંધક (Sulphur):
ચણાના દાણામાં પ્રોટીનનું પ્રમાણ વધારવા માટે 20-30 કિગ્રા પ્રતિ હેકટર ગંધકનું ઉપયોગ કરી શકાય છે.
ઝીંક અને બોરોન:
ઝીંક અને બોરોન ચણાના પાકના વિકાસ અને ગુણવત્તા માટે મહત્વપૂર્ણ છે. જમીનમાં આ પોષક તત્વોની ઓછી માત્રા હોય તો 2-3 કિગ્રા પ્રતિ હેકટર ઝીંક સલ્ફેટ અને 1 કિગ્રા પ્રતિ હેકટર બોરોન આપવું.
4. ખાતરનો યોગ્ય સમય:
- વાવણી સમયે: જમીનમાં મૂળ ખાતર તરીકે DAP (ડાય અમોનિયમ ફોસ્ફેટ) અને પોટાશનો ઉપયોગ કરવો.
- મધ્યમ અવધિ: જો જમીનમાં પોષક તત્ત્વોની ઘટ છે, તો 25-30 દિવસ પછી ઉપરી ખાતર આપવું.
5. કુદરતી ખાતર:
કોઈ પણ રાસાયણિક ખાતરના પર્યાય તરીકે ખાતર:
- ગોબર ખાતર: વાવણી પહેલાં 8-10 ટન પ્રતિ હેકટર પચાવેલું ગોબર ખાતર વાપરવું.
- વર્મી કમ્પોસ્ટ: 2-3 ટન પ્રતિ હેકટર વાપરવું.
- જીવામૃત: રાયઝોબિયમ બેક્ટેરિયા અને ફોસ્ફેટ સોલ્યૂબિલાઈઝિંગ બેક્ટેરિયાને પાણીમાં મિક્ષ કરીને જમીનમાં રોપણ કરવું.
6. ખાતર વ્યવસ્થાપન માટે મહત્વપૂર્ણ સૂચનાઓ:
- મીઠું ધરાવતી જમીન પર ખાતર ટાળવું.
- ખાતરના વધુ ઉપયોગથી પાકને નુકસાન થતું નથી તેની ખાતરી કરવી.
- જીવાત નિયંત્રણ સાથે ખાતર આપવું, જેથી ખાતરનો પૂરતો ઉપયોગ થાય.
- જમીનની પરીક્ષણ દ્વારા પોષક તત્ત્વોની ખાતરી કરી ખાતરોનો યોગ્ય માપદંડ અપનાવો.
7. ચણાના પાકમાં ખાતર આપવાનો મંગળમય પરિચય:
ખાતર વ્યવસ્થાપન ચણાના પાકમાં ઉત્પાદન વધારવા માટે મુખ્ય તત્વ છે. યોગ્ય સમયે ખાતર આપવાથી મીણવાળા દાણા અને ગુણવત્તાવાળો પાક પ્રાપ્ત કરી શકાય છે. કૃષિ વૈજ્ઞાનિકોની સલાહ અને જમીનની સ્થિતિ પ્રમાણે ખાતરોનું આયોજન કરવું અને ચણાના પાકનું શ્રેષ્ઠ ઉત્પાદન મેળવી શકાય છે.
